آیا تا به حال با اختلافاتی مانند عدم پرداخت حقوق یا شرایط نامناسب کاری روبرو شده‌اید و نمی‌دانید به کجا مراجعه کنید؟ اداره کار، به عنوان نهادی کلیدی در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای حمایت و حفاظت از حقوق کارگران و کارفرمایان تأسیس شده و تلاش می‌کند تا تعادل و آرامش در روابط کاری را برقرار کند. در این مقاله از محاسبان قصد داریم که موضوع اداره کار و رفاه اجتماعی و شرح وظایف آن را بررسی کنیم.
معرفی اداره کار
اداره کار و رفاه اجتماعی، نهادی دولتی در ایران است و به عنوان یکی از واحدهای اجرایی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مسئولیت نظارت بر اجرای قوانین کار و تأمین اجتماعی را بر‌عهده دارد. این اداره در هر استان و شهرستان دارای شعبه بوده و به عنوان بازوی اجرایی قانون کار عمل می‌کند.
براساس ماده ۱ قانون کار، اداره کار بر روابط کارگر و کارفرما نظارت دارد و هدف اصلی آن، حفظ تعادل میان حقوق طرفین و جلوگیری از سوءاستفاده‌ها است. برخلاف تصور رایج، سازمان کار تنها یک دفتر اداری نیست؛ بلکه مرکزی برای پیشگیری از اختلافات و حمایت از نیروی کار محسوب می‌شود.
سامانه اداره کار
سامانه آنلاین روابط کار به نشانی که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی راه‌اندازی شده است. این سامانه برای مدیریت و ارائه خدمات مرتبط با روابط کارگران و کارفرمایان طراحی شده و با هدف تسهیل امور اداری، کاهش مراجعه حضوری، تسریع در رسیدگی به شکایات و درخواست‌ها، افزایش دقت در ثبت قراردادها و بهبود فرآیند مرتبط با حقوق کار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
متقاضیان برای بهره‌مندی از امکانات گوناگون این سامانه باید در آن ثبت‌نام کنند. در این سامانه، خدمات مختلفی همچون ثبت شکایات کارگران و کارفرمایان، صدور و تمدید پروانه‌های کار، درخواست دریافت بیمه بیکاری و غیره ارائه می‌شود.
اداره روابط کار به‌عنوان نهادی کلیدی در تنظیم روابط بین کارگران و کارفرمایان، وظایف متعددی را در راستای اجرای قوانین کار و حفظ حقوق طرفین بر‌عهده دارد. این وظایف به شرح زیر است:
- رسیدگی به اختلافات و شکایات کارگر و کارفرما: اداره کار مسئول بررسی و حل‌وفصل شکایات و اختلافات میان کارگران و کارفرمایان است. این اختلافات شامل مواردی مانند اختلافات دستمزد، اخراج غیرقانونی و شرایط نامناسب کاری می‌شود.
- تشکیل مراجع حل اختلاف: این اداره مراجع حل اختلاف را ایجاد می‌کند که با رعایت قوانین و مقررات کار، به‌صورت عادلانه به حل اختلافات رسیدگی کرده و راه‌حل‌های قانونی ارائه دهد.
- هدایت و نظارت بر مراجع حل اختلاف شهرستانی: اداره روابط کار با ارائه مشاوره تخصصی و نظارت، مراجع حل اختلاف در سطح شهرستان‌ها را هدایت می‌کند که اجرای صحیح قانون کار و آیین‌نامه‌های مرتبط تضمین شود.
- نظارت بر عملکرد مراجع حل اختلاف در سطح استان: اداره کار با برنامه‌ریزی و نظارت مستمر، عملکرد مراجع حل اختلاف استانی را ارزیابی می‌کند که از انطباق آن‌ها با قوانین و استانداردهای تعیین‌شده مطمئن شود.
- ارائه مشاوره به کارگران و کارفرمایان: این اداره خدمات مشاوره تخصصی در زمینه روابط کاری، حقوق و تکالیف قانونی و اجرای مقررات کار ارائه می‌دهد که از بروز اختلافات پیشگیری کرده و به بهبود روابط کاری کمک کند.
فرآیند رسیدگی به اختلافات در اداره کار
فرآیند رسیدگی به اختلافات در اداره کار براساس فصل نهم قانون کار، ساختار یافته و گام‌به‌گام طراحی شده تا عدالت به سرعت و با دقت برقرار شود. این فرآیند به شرح زیر است:
۱. تلاش برای سازش مستقیم: براساس ماده ۱۵۷، ابتدا تلاش می‌شود که هرگونه اختلاف بین کارگر و کارفرما یا نمایندگان آن‌ها (مانند شورای اسلامی کار) از طریق مذاکره و سازش مستقیم حل و فصل شود. اگر سازش حاصل نشد، دادخواست را به هیات تشخیص ارجاع می‌دهند.
۲. ارجاع به هیات تشخیص: در صورت عدم موفقیت در سازش، دادخواست به هیات تشخیص ارجاع داده می‌شود. در این مرحله، شاکی باید مدارک لازم مانند قرارداد کار، فیش حقوقی و سوابق بیمه را ارائه کند. ثبت پرونده می‌تواند به صورت حضوری یا از طریق سامانه جامع روابط کار انجام شود.
۳. بررسی و ارزیابی مدارک: کارشناسان اداره کار، مدارک ارائه شده را بررسی می‌کنند و در صورت نیاز، جلساتی برای دریافت توضیحات تکمیلی از طرفین برگزار می‌شود.
۴. صدور و ابلاغ رأی: پس از بررسی کامل، هیأت تشخیص تصمیم نهایی را اتخاذ کرده و رأی صادر شده به طرفین ابلاغ می‌شود. با اتصال اخیر به سامانه ثنا، ابلاغ‌ها به صورت الکترونیکی انجام می‌شود که این امر سرعت فرآیند را افزایش داده است.
۵. ارجاع اعتراض به هیأت حل اختلاف: در صورت اعتراض به رأی هیات تشخیص، طرفین ظرف ۱۵ روز می‌توانند درخواست بازنگری را ثبت کنند. پرونده به هیات حل اختلاف ارجاع شده و بررسی مجدد انجام می‌شود.
موارد شکایت اداره کار
موارد شکایت در اداره کار متنوع بوده و عمدتاً بر پایهٔ حقوق کارگری و کارفرمایی مندرج در قانون کار شکل می‌گیرند. این شکایات برای رسیدگی نیازمند ارائه مدرک مستند هستند تا فرآیند بررسی با سرعت و دقت پیش رود. رایج‌ترین موارد این شکایت عبارت است از:
- اختلافات قراردادی: شامل نقض تعهدات قرارداد مانند عدم پرداخت حقوق، تغییر شرایط کاری بدون توافق طرفین یا عدم رعایت مفاد قرارداد کار
- حقوق و دستمزد: شایع‌ترین شکایات حقوق و دستمزد، مربوط به تأخیر در پرداخت حقوق، محاسبه نادرست اضافه‌کاری یا سایر مزایای قانونی است.
- امنیت و بهداشت شغلی: شکایات مرتبط با شرایط ناایمن یا غیر بهداشتی محیط کار (ماده ۸۵ قانون کار)، مانند نبود تجهیزات ایمنی یا عدم رعایت استانداردهای بهداشتی قابل پیگیری است.
- اخراج غیرقانونی: براساس ماده ۲۱ قانون کار، اخراج کارگر بدون رعایت تشریفات قانونی یا بدون دلیل موجه قابل پیگیری است.
- عدم پرداخت حق بیمه تأمین اجتماعی: براساس ماده ۱۴۸ قانون کار، کارفرما وظیفه پرداخت حق بیمه را دارد و هرگونه خلف در این زمینه قابل شکایت است.
- سایر دعاوی کارگری: شامل درخواست برای دریافت مزایای بیمه بیکاری، مرخصی‌های استفاده‌نشده، غرامت حوادث شغلی یا تبعیض در محیط کار (مانند تبعیض جنسیتی و نژادی).
- شکایت کارفرمایی: کارفرمایان نیز می‌توانند در مواردی مانند استنکاف کارگر از وظایف (ماده ۲۵) یا خسارت وارد شده توسط کارگر، اقدام به ثبت شکایت کنند.
طرح دعوی در اداره کار
سوالی که برای بسیاری از افراد ایجاد می‌شود این است که طرح دعوی در اداره کار در چه مواردی امکان‌پذیر است؟ براساس قانون کار موارد بسیاری وجود دارد که کارگر می‌تواند از کارفرما شکایت کند. در واقع، در هر موردی که کارفرما، حقوق به رسمیت شناخته شده برای کارگر را نقض کند و قوانین و مقررات حقوق کار را رعایت نکند، کارگر می‌تواند با ارائه شکایت به اداره کار موضوع را پیگیری کرده و حق و حقوق خود را در قالب طرح دعوی در اداره کار مطالبه کند. برخی از مهم‌ترین موارد طرح دعوی در اداره کار، عبارت است از:
- عدم انعقاد قرارداد کار مشخص با کارگر
- بیمه نکردن کارگر براساس مقررات قانون کار و تامین اجتماعی
- عدم پرداخت حقوق و مزایای قانونی کارگر و یا پرداخت آن به میزان کمتر از حداقل قانونی که هر سال تعیین می‌شود
- مطالبه کار بیش از حد قانونی و یا عدم پرداخت حقوق قانونی به ازای اضافه کار
- اخراج غیر موجه کارگر و…
رسیدگی و دادرسی اداره کار
رسیدگی به اختلافات در اداره کار، فرآیندی ساختار یافته و قانونی است که براساس آیین دادرسی کار و قانون کار (ماده‌های ۱۵۸ تا ۱۶۴) برای حل اختلافات بین کارگران و کارفرمایان کاربرد دارد. این فرآیند شامل مراحل زیر است:
- ثبت شکایت: شاکی (کارگر یا کارفرما) شکایت خود را به‌صورت حضوری یا از طریق سامانه جامع روابط کار ثبت می‌کند. پرونده پس از ثبت و تکمیل مدارک لازم، بلافاصله به هیات تشخیص ارجاع داده می‌شود.
- هیات تشخیص (مرحله بدوی): دادرسی شامل جلسات استماع، بررسی مدارک و صدور رأی است. رای هیات تشخیص تا حداکثر ۱۵ روز صادر و ابلاغ می‌شود. رأی صادره، لازم‌الاجرا است، اما طرفین می‌توانند ظرف ۱۵ روز به آن اعتراض کنند که پرونده به هیات حل اختلاف ارجاع داده شود.
- هیات حل اختلاف (مرحله تجدید نظر): این هیأت از نه عضو (سه گروه سه‌نفری شامل نمایندگان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، کارگران و کارفرمایان) تشکیل شده است. در صورت اعتراض، جلسات مشابه مرحله بدوی با حضور طرفین برگزار و مدارک و شواهد را بررسی می‌کنند. رای این هیأت با اکثریت آرا و به‌صورت مستند صادر می‌شود، حداکثر ظرف ۳۰ روز، و قطعی و لازم‌الاجرا است. اعتراض به این رای تنها در دیوان عدالت اداری می‌تواند مطرح شود.
